Het gaat niet goed met de massamedia. Oplagen, kijk- en luistercijfers en ledenaantallen laten een dalende trend zien. De mediagebruiker keert zich af van de gevestigde orde en gaat op zoek naar kleinere, informele structuren om daar het nieuws en de ontspanning te vinden. Het traditionele mediamodel met eenrichtingsverkeer van zender naar ontvanger loopt op zijn eind. De interactie tussen publiek en media zal verder toenemen. Massamedia moeten op zoek naar nieuwe werkvormen om het contact met de burger niet te verliezen. De dialoog moet op gang worden gebracht.
Mondige burgers
In vrijwel alle bedrijfstakken wordt duidelijk dat burgers op een nieuwe manier hun standpunten bepalen. Het traditionele gezag van gevestigde instituten met gespecialiseerde medewerkers wordt minder. Tegelijkertijd wordt steeds meer waarde gehecht aan informatie en meningen van ervaringsdeskundigen of lotgenoten.
In de gezondheidszorg wordt de specialist geconfronteerd met mondige klanten die hun diagnose al voor het consult hebben gesteld met hulp van sites van patiëntenverenigingen. En wij, programmamakers bij de publieke omroep, weten dat onze afnemer de wereld aan informatie beschikbaar heeft en ieder onderwerp zelf tot op de bodem kan uitspitten, of er al meer van weet dan we in zes minuten op televisie kunnen laten zien.
Tegelijkertijd hebben we een opdracht, een missie. De journalistiek moet immers het cement zijn van de samenleving: zorgen voor sociale samenhang, de cohesie in de maatschappij vergroten en de democratie vorm geven. Dat geldt overigens niet uitsluitend voor journalisten. Ook in alle rapporten die de laatste jaren zijn verschenen over de publieke omroep staan woorden van gelijke strekking.
Cement van de samenleving
Nico Drok schrijft in het eerste hoofdstuk van dit boek [De toekomst van de journalistiek, red.]: “De journalistiek is de maatschappelijke institutie bij uitstek om verbanden en verbindingen te leggen. De journalistiek beschikt bovendien over de mogelijkheden daartoe”. Of zoals Pulitzer laat weten op een koperen plaquette van Columbia University: “De kracht om de democratische gemeenschap vorm te geven, ligt in de handen van journalisten”.
De vraagt dient gesteld of de journalistiek en de publieke omroep nog wel in staat zijn tot dit soort grootse daden. Als de kerk het niet kan, de politieke partijen niet en zelfs sportverenigingen steeds minder, waarom zou de publieke omroep (of een specifieke beroepsgroep) dan wel in staat zijn om mensen weer tot gemeenschapszin aan te zetten?
Erosie van de oude journalistiek
Verderop in dit betoog zal ik – aan de hand van praktijkvoorbeelden een mogelijke oplossingsrichting schetsen. Voor die tijd is het goed om te doorgronden waar de oorzaken liggen van de penibele situatie waarin we verkeren.
Op twee hoofdthema’s krijgt de journalistiek het voor de kiezen.
- Het vertrouwen van de lezer, luisteraar en kijker wordt minder.
- De technologie maakt het mogelijk om de journalist als poortwachter van het nieuws te omzeilen. De waakhond van de democratie ligt aan een steeds kortere ketting.
Het laatste decennium is er veel veranderd op het terrein van de media en de journalistiek. De razendsnelle opkomst van internet heeft onze informatiedistributie en -ontvangst op de kop gezet. De tijd is voorbij dat massamedia hun boodschap naar het publiek konden ‘duwen’.
Vertrouwen verdwenen
De mediagebruiker is geëmancipeerd ten opzichte van de professionele journalistiek. Bovendien is het vertrouwen in journalisten afgenomen. Er is zelfs sprake van achterdocht en argwaan. Burgers vertrouwen meer op hun eigen sociale, soms zelfs volledig virtuele netwerk, dan op de professionele journalist.
Als we deze tendens willen keren, dan zullen we vertrouwen terug moeten winnen. Dat kan alleen door goed te luisteren naar de wensen van de mediagebruiker, ze op te zoeken en ze vooral serieus te nemen. Een mogelijkheid om in contact te blijven met de afnemer loopt via de weg van de techniek. Als we in staat zijn om het publiek faciliteiten aan te bieden die gebruikt kunnen worden voor de bouw van communities, dan houden we ook de vinger aan de pols van de maatschappelijke ontwikkelingen.
Einde deel 1
Van standpunt naar dialoog, deel 1.
Een geactualiseerde versie van hoofdstuk twaalf uit het boek ‘De toekomst van de journalistiek‘, 2007, onder eindredactie van Nico Drok. Een uitgave van Boom, ISBN: 9789085063087. De schrijver heeft -ten tijde van de eerste druk- een managementfunctie bij de Nederlandse Publieke Omroep.
Wordt vervolgd. Deel 2 van deze serie gaat over de geboorte van het radioprogramma Stand.nl en verschijnt op 5 april 2019.
